رضایت‌مندی درونی
«وَ ارْزُقْنِی الْحَقَّ عِنْدَ تَقْصِیرِی فِی الشُّکرِ لَک بِمَا أَنْعَمْتَ عَلَی فِی الْیسْرِ وَ الْعُسْرِ وَ الصِّحَّةِ وَ السَّقَمِ، حَتَّی أَتَعَرَّفَ مِنْ نَفْسِی رَوْحَ الرِّضَا وَ طُمَأْنِینَةَ النَّفْسِ»[1]
«خداوندا! در تمام دگرگونی‌‌های زندگی، در سختی‌‌ها، راحتی‌‌ها، بیماری و سلامتی به گونهای شکر نعمتهای خود را روزی من کن تا آرامش درونی را در خود بیابم.»
دعای بیست و دوم صحیفه‌ی سجادیه، دعایی است که در زمان شدت گرفتاری «دُعَائهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ عِنْدَ الشِّدَّةِ وَ الْجَهْدِ وَ تَعَسُّرِ الْأُمُور » خوانده میشود و گویای این مطلب است که فرد می‌‌بایست در مشکلات و گرفتاری‌‌های زندگی نیز از خدای سبحان رزق شکر را در خواست کرده تا زبان به اعتراض و ناسپاسی نگشوده و از وادی شکر خارج نشود و مهم‌تر آن‌که این شکر به گونهای باشد که از درون آرامش‌خاطر و رضایت‌مندی را در خود احساس کند و شکر او تنها لقلقه‌ی زبان نباشد.
در این سبک زندگی و در تعامل با خود، فرد به رضایت‌مندی و احساس درونی خود بیش از قضاوت دیگران اهمیت داده، ملاک اصلی، آرامش‌خاطر او به هنگام سختی‌‌های زندگی است نه برداشت و تعریف و تمجید دیگران از ظاهر زندگی او «حَتَّی أَتَعَرَّفَ مِنْ نَفْسِی رَوْحَ الرِّضَا وَ طُمَأْنِینَةَ النَّفْسِ»
چه بسا دیگران فردی را به جهت ظاهر، شاکر قلمداد کرده و در سختی‌‌ها راضی به رضای خدا بدانند اما آنچه مهم است، رضایت درونی خود فرد از خدا و آرامش قلبی او می‌‌باشد.
من از درمان و درد و وصل و هجران
پسندم آنچه را جانان پسندد[2]
دیدن نعمتهای مردم
«وَارْزُقْنى سَلامَةَ الصَّدْرِ مِنَ الْحَسَدِ حَتّى لا اَحْسُدَ اَحَداً مِنْ خَلْقِكَ عَلى شَىْءٍ مِنْ فَضْلِكَ، وَ حَتّى لااَرى نِعْمَةً مِنْ نِعَمِكَ عَلى اَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ فى دينٍ اَوْ دُنْيا، اَوْ عافِيَةٍ اَوْ تَقْوى، اَوْ سَعَةٍ اَوْ رَخآءٍ، اِلاّ رَجَوْتُ لِنَفْسىاَفْضَلَ ذلِكَ بِكَ وَ مِنْكَ»[3]
«خداوندا ! سینه‌ی مرا از حسد تهی بدار به گونهای که به هیچ یک از نعمتهای خلق تو حسادت نورزم بلکه هرگاه نعمتهای مادی و معنوی از آسایش و گشایش و وسعت‌رزق و… مردم را می‌بینم بیش از آنچه به دیگران داده‌ای را از درگاه تو امیدوار باشم.»
در این فراز از دعای بیست و دوم صحیفه که به هنگام شدت گرفتاری خوانده میشود فرد در تعامل با خود به جای حسادت به نعمتهای دیگران، روحیه‌ی امیدواری به فضل خدا را در خود ایجاد و آن را تقویت می‌کند.
انسان در زندگی اجتماعی با افراد متفاوتی تعامل دارد که گاه از حیث معنویات و یا مادیات دارای ویژگی‌‌ها و برتری‌‌های بیشتری نسبت به او هستند.
با توجه به این فراز دعا، امام سجاد علیه‌السلام به فرد آموزش میدهند که در تعامل با خود، همواره یادآور این نکته باشد که تمام نعمتهای دیگران از جانب خدای سبحان است و همان خداوند قادر متعال می‌تواند نعمتی بیش از نعمتهای آنان به او عطا کند.
بنابراین از خدای سبحان می‌خواهد که نه تنها به نعمتهای دیگران حسادت نورزد بلکه بیش از آنها را از درگاه خالق منان امیدوار باشد.
«وَاسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا»[4]
اراده‌‌های شیطانی
«وَ مَنْ أَرَادَنِي بِسُوءٍ فَاصْرِفْهُ عَنّي، وَ ادْحَرْ عَنّي مَكْرَهُ، وَ ادْرَأْ عَنّي شَرّهُ، وَ رُدّ كَيْدَهُ فِي نَحْرِهِ.»[5]
«خداوندا هرکس اراده کرده است بدی به من برساند، اراده‌ی او را محقق نساز»
در سبک زندگی اسلامی در تعامل با خود، فرد از خدای سبحان می‌خواهد قبل از اینکه فردی بخواهد به او بدی برساند در مرحله نیت و اراده، او را متوقف کند.
با این دعا فرد اجازه‌ی محقق شدن بدی را از دیگران سلب کرده و با این پیشگیری باب رنجش و کینه و احیاناً رفتار نامناسب با دیگران را برای خود مسدود می‌کند.
دیدن نعمتهای دیگران
دعای بیست و ششم صحیفه‌ی سجادیه، دعایی است که حضرت امام سجاد برای همسایگان و دوستان خود می‌کردند، فرازی از این دعا در ارتباط با سبک زندگی اسلامی آمده‌است.
« وَ أُحِبّ بَقَاءَ النّعْمَةِ عِنْدَهُمْ نُصْحاً، وَ أُوجِبُ لَهُمْ مَا أُوجِبُ لِحَامّتِي، وَ أَرْعَى لَهُمْ مَا أَرْعَى لِخَاصّتِي»[6]
«خداوندا مرا به گونهای قرار بده، هنگا‌می که نعمات دوستان و همسایگان خود را می‌بینم حقیقتاً خواستار بقای نعمت آنان بوده و هرچه را برای نزدیکان خود می‌‌پسندم برای آنان نیز بپسندم و هرآنچه را برای نزدیکان خاص خود رعایت می‌کنم در مورد همسایگان و آشنایان خود نیز رعایت کنم.»
در این دعا حضرت متذکر می‌شوند که در سبک صحیح زندگی، نه تنها فرد باید طاقت دیدن نعمتهای دیگران را داشته باشد بلکه باید قلباً و از سر صدق و محبت خوا‌هان بقای نعمات آنان باشد گویا این نعمتی است که به عزیران و نزدیکان او داده شده‌است، این نوع نگرش، فرد را از تنگ‌نظری باز داشته و همواره قلب انسان را صفا بخشیده و مانع از اثرات سوء چشم‌زخم می‌گردد.
در این نوع سبک زندگی و با این نگرش، فرد تعامل بهتر و مناسب‌تری با دیگران نیز خواهد داشت چرا که قلباً و از سر محبت، از بهره‌مندی دیگران از نعمت‌ها خرسند است و این خرسندی قلبی، خود به خود تأثیر مثبتی بر دیگران خواهد داشت.
در فراز دیگری در همین دعا به نکته‌ی قابل توجهی اشاره می‌فرمایند:
«وَ إِعْطَاءِ مَا يَجِبُ لَهُمْ قَبْلَ السّؤَالِ»[7]
«خدوندا به من توانایی ده تا قبل از درخواست آنان، احتیاجاتشان را برآورده سازم.»
یعنی آن‌گاه که نیاز دوست یا همسایه‌ی خود را حس کردم منتظر درخواست آنها نباشم، بلکه فوراً اقدام کرده و هرآنچه از دستم برمی‌‌آید، دریغ نورزم.
در این سبک زندگی، فرد، خود را مسئول می‌‌بیند تا از نیاز دیگران بی‌تفاوت عبور نکند بلکه دغدغه‌ی رفع نیاز دیگران را داشته باشد حتی اگر هیچ کاری از دستش برنمی‌‌آید خود را موظف به دعا کردن بر آنان نماید.
تعادل در اقتصاد
امام سجاد علیه‌السلام در دعای سی صحیفه سجادیه به مسائل اقتصادی پرداخته‌اند و راهکار صحیح خرج و… را در غالب دعا و درخواست آموزش میدهند که به فراز‌هایی از آن می‌‌پردازیم:
«وَ احْجُبْنى عَنِ السَّرَفِ وَالْاِزْدِيادِ، وَ قَوِّمْنى بِالْبَذْلِ وَ الْاِقْتِصادِ، وَ عَلِّمْنى حُسْنَ التَّقْديرِ، وَ اقْبِضْنى بِلُطْفِك عَنِ التَّبْذيرِ»[8]
«خداوندا مرا از اسراف و زیاده‌روی به دور دار و با بخشش و میانه‌روی، راه اعتدال را به من بنما و چنان کن که در کار خود اندازه نگه دارم و به لطف تو مال خود را بیهوده خرج نکنم.»
«وَ أَجْرِ مِنْ أَسْبَابِ الْحَلَالِ أَرْزَاقِي، وَ وَجّهْ فِي أَبْوَابِ الْبِرّ إِنْفَاقِي»[9]
«و روزی‌ام را پیوسته از راه‌‌های حلال بر من روان گردان و انفاق مرا در خیرات وسیع و کار‌های نیک به کار انداز.»
«وَ ازْوِ عَنّي مِنَ الْمَالِ مَا يُحْدِثُ لِي مَخِيلَهً»[10]
«و مالی که موجب تکبر و خود بزرگ‌بینی من شود یا به ظلم یا سرکشی و طغیان من منجر شود از من بستان»
با توجه به آموزه‌‌های این دعا در تعامل با خود، فرد خواستار دوری از اسراف، اعتدال و میانه‌روی در مخارج زندگی، و رزق و روزی مستمر از راه‌‌های حلال است.
همچنین از خدای سبحان توفیق مصرف مال در سطح وسیع، در راه نیک را می‌طلبد.
و در انتها از مال و ثروتی که او را از مسیر صحیح اخلاقی خارج کرده و به وادی غرور و ظلم و سرکشی و نوکیسه‌گی بکشاند پرهیز می‌کند زیرا چنین ثروتی آخرت فرد را به خطر می‌‌اندازد.
در فراز دیگری از این دعا آمده است:
«اللّهُمّ حَبّبْ إِلَيّ صُحْبَةَ الْفُقَرَاءِ، وَ أَعِنّي عَلَى صُحْبَتِهِمْ بِحُسْنِ الصّبْرِ»[11]
«مصاحبت با فقیران را محبوب من قرار ده، و در نشست و برخاست با آنان مرا به صبر نیکو یارى ده.»
در این فراز از دعا، در تعامل با خود، فرد به خود متذکر میشود که ملاک ارتباط با افراد براساس مال و دارایی آنها نیست و نباید تنها با افراد غنی وثروتمند معاشرت داشته باشد بلکه در سبک زندگی اسلامی از خدای سبحان صبر زیبا و نیکو در مصاحبت با نیازمندان و فقرا را در خواست می‌کند
یعنی خوا‌هان حسن معاشرت با مرد‌می است که از سطح زندگی اقتصادی پایینی برخوردارند و فقیران جامعه محسوب می‌شوند.
تاریخ جلسه: 95/5/5 ـ جلسه 2
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] صحیفه‌ی سجادیه، دعای بیست و دوم
[2] بابا‌طاهر
[3] صحیفه سجادیه، دعای بیست و دوم
[4] سوره مبارکه نساء، آیه 32
[5] صحیفه سجادیه، دعای بیست و سوم
[6] صحیفه سجادیه، دعای بیست و ششم
[7] صحیفه سجادیه، دعای بیست و ششم
[8] صحیفه سجادیه، دعای سی‌ام
[9]صحیفه سجادیه، دعای سی‌ام
[10] صحیفه سجادیه، دعای سی‌ام
[11]صحیفه سجادیه، دعای سی‌ام
