ادامه پیشگیری‌ها:
پرهیز از بخل
بخل بستر تمام عیوب است
بخیل، حریص، حسود، بدبین، … نیز هست زیرا بخل جامع تمام عیوب است.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
«الْبُخْلُ جَامِعٌ لِمَسَاوِئِ الْعُیوبِ وَ هُوَ زِمَامٌ یقَادُ بِهِ إِلَى كُلِّ سُوء»[1]
«بخل، جامع تمام عیوب است و وسیله اى است كه انسان را به هر بدى‌اى مى كشاند.»
بنابراین اگر گرفتار سُوء خلق یا حسادت یا بیماری‌های اخلاقی دیگر هستیم شاید به این جهت باشد که گرفتار بخل شده‌ایم.
اولویت در انفاق با خویشان و نزدیکان است
باید با مال، جان، علم و… انفاق کرد و در انفاق اولویّت را ابتدا به خویشان اختصاص داد و پس از آن به یتیمان و سپس به مساکین و در راه ماندگان همچنان که قرآن کریم چنین اولویتی را بارها بیان کرده به عنوان مثال فرموده:
«وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَى وَالْیتَامَى وَالْمَسَاكِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّائِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ»[2]
«و مال (خود) را، با همه علاقه‌ای که به آن دارد، به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه و سائلان و بردگان، انفاق می‌کند»
فقیری باقی نمی‌ماند
اگر در انفاق‌های خود این اولویّت را لحاظ کنیم و ابتدا به خویشان خود رسیدگی کنیم در جامعه فقر مالی و عاطفی باقی نمی‌ماند.
در خانواده باید علی‌الدوام بذل و بخشش داشته باشیم همچنانکه در دعای مکارم الاخلاق این درخواست را داریم و می‌گوییم:
«وَ قَوِّمْنِی بِالْبَذْلِ»
«مرا بوسیله بخشندگى استوار بدار»
بها ندادن به ناشکری دیگران
به ناشکری دیگران بها ندهید و به الطاف و خوبی‌هایتان ادامه دهید
گرچه از لحاظ تربیتی ما باید به اطرافیان خود شکر را الهام کنیم و خود نیز بر این باور باشیم که اگر شکر نعمتی به جا آورده نشود نعمت سلب می‌گردد اما اگر با گروهی در ارتباط هستیم که در مقابل الطاف و خدمات‌مان شکرگزار نیستند و آنرا امری عادی می‌پندارند نباید از خیرات خود به این بهانه دست برداریم.
امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
«لَا یزَهِّدَنَّكَ فِی الْمَعْرُوفِ مَنْ لَا یشْكُرُهُ لَكَ فَقَدْ یشْكُرُكَ عَلَیهِ مَنْ لَا یسْتَمْتِعُ بِشَیءٍ مِنْهُ وَ قَدْ تُدْرِكُ (یدْرَكُ) مِنْ شُكْرِ الشَّاكِرِ أَكْثَرَ مِمَّا أَضَاعَ الْكَافِرُ- وَ اللَّهُ یحِبُّ الْمُحْسِنِین»[3]
«کسی که سپاس نیکی‌ات را به جا نیاورد تو را در نیکی کردن بی‌رغبت نکند زیرا کسی که از آن نیکی بهره نبرده از تو قدردانی می‌کند و چه بسا سپاس اندک آنان برای تو مفیدتر از ناسپاسی ناسپاسان باشد و خداوند محسنین را دوست دارد.»
با وجود تشکر خداوندِ خیر الشاکرین آیا جایی برای بی‌میلی نسبت به خیرات و کمالات باقی می‌ماند؟!
عشق یا تکلیف؟
قرآن کریم در معرفی جهنمیان می‌فرماید:
«عامِلَةٌ ناصِبَة»[4]
«آنها که پیوسته عمل کرده و خسته شده‌اند (و نتیجه‌ای عایدشان نشده است)،»
آنان همیشه مشغول کار هستند اما از کار خود احساس سختی می‌کنند، نه احساس لذت و خوشی. این افراد به افعال و وظایف خود از سر تکلیف می‌پردازند نه از سر عشق و علاقه به همین جهت الطاف آنان برای دیگران گوارا و مطبوع نیست.
رفع موانع
اگر بازتاب خدماتی که به اهل خانه می‌دهیم را در این عالم مشاهده نمی‌کنیم به یقین مشکلی وجود دارد. ممکن است مشکل منّت گذاری، منیّت، تکلیفی و بی‌رغبت انجام دادن کار و … .
اگر کسی از بخل و ریا و… پرهیز کند و به قیامت معتقد باشد و زندگی او جدای از اعتقاداتش نباشد خداوند وعده داده مسیر زندگی را برای او سهل و آسان می‌کند و موانع سلوکش را مرتفع می‌سازد.
قرآن می‌فرماید:
«فَأَمَّا مَنْ أَعْطى وَ اتَّقى وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى فَسَنُیسِّرُهُ لِلْیسْرَى»[5]
«امّا آن کس که (در راه خدا) انفاق کند و پرهیزگاری پیش گیرد، و جزای نیک (الهی) را تصدیق کند، ما او را در مسیر آسانی قرار می‌دهیم»!
وعده خداوند در آیه با حرف استقبال (س) آمده که نشان از این دارد که تحقق این وعده در آینده نزدیک (در همین عالم) است؛ (حرف استقبال (س) اشاره به آینده‌ای نزدیک می‌کند و حرف استقبال سوف اشاره به آینده‌ای دور)
پایان دوستی
در روابط میان یکدیگر باید از هرگونه تضییع حق به بهانه صمیمی بودن روابط بپرهیزیم، تضییع این حق به معنی زوال رابطه دوستی است و در مقابل، پرداخت این حق دوام صمیمیّت را به دنبال دارد.
امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
«وَ لَا تُضِیعَنَّ حَقَّ أَخِیكَ اتِّكَالًا عَلَى مَا بَینَكَ وَ بَینَهُ فَإِنَّهُ لَیسَ لَكَ بِأَخٍ مَنْ أَضَعْتَ حَقَّهُ»[6]
«به اتكاء دوستى بین خود و دوستت، حقّ آن دوست را تباه مكن، زیرا كسى كه حقّش را تباه كنى برادر و دوست تو نیست»
خویشان نیازمندتر به محبت هستند
در روابط فامیلی بر نسبت میان خود اعتماد نکنید بلکه به محبتی که به خویشان می‌ورزید حساب کنید. گمان مکنید دوستان بیشتر نیازمند محبت هستند تا خویشان. برای دوام روابط خویشاوندی باید تلاش کرد به قدری محبت کرد که خویشاوندی تبدیل به دوستی شود.
امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
«الْقَرَابَةُ إِلَى الْمَوَدَّةِ أَحْوَجُ (إِلَى الْمَوَدَّةِ) مِنَ الْمَوَدَّةِ إِلَى الْقَرَابَة»[7]
«خویشاوندی به دوستی نیازمندتر است تا دوستی به خویشاوندی.»
تاریخ جلسه: 98/5/8- ادامه جلسه پنجم
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[2] – سوره مبارکه بقره، آیه 177
[3] – نهج البلاغه، حکمت 195
[4] – سوره مبارکه غاشیه، آیه 3
[5] – سوره مبارکه لیل، آیات 5 تا 7
[6] – نهج البلاغه، نامه 31، فراز 56
[7] – نهج البلاغه، حکمت 300
