مقدمه
«بهداشت روان» یکی از مباحث اثرگذار در زندگی بشر بوده که امروزه مورد توجه بسیاری از افراد قرار گرفته است. برخی از روان‌شناسان، بهداشت روان را این‌گونه تعریف کرده‌اند:
«برخورداری فرد از ظرفیت‌ها و توانایی‌های خاص در جهت تطابق و سازش با تغییرات به وجود آمده در محیط پیرامون و حفظ تعادل رفتاری خویش»
در بهداشت روان، دیدگاه سالم فرد موجب تقویت توانایی‌های او شده و افسردگی، اضطراب، ناامیدی و کسالت بر فرد حاکم نمی‌شود؛ به همین دلیل او توانایی مقابله و عبور از مشکلات را دارد.
در محضر امام سجاد علیه‌السلام و در بستر صحیفه سجادیه به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت:
توجه به عظمت الهی، راه کسب سلامت روان
دعای پنجم صحیفه سجادیه دعایی‌ست که حضرت درباره خود و دوستان‌شان می‌خواندند. در فراز چهاردهم این دعا آمده است:
«وَ اجْعَلْ سَلَامَةَ قُلُوبِنَا فِی ذِكْرِ عَظَمَتِكَ وَ فَرَاغَ أَبْدَانِنَا فِی شُكْرِ نِعْمَتِكَ…»[1]
«پروردگارا! سلامتی دل‌های ما را در یاد عظمتت و آسودگی بدن‌هایمان را در شکر نعمتت و شیرینی زبان ما را در وصف بزرگی خود قرار بده!»
حضرت در این فراز از خدای سبحان درخواست می‌کنند که با یاد عظمت الهی، دل ایشان را از آفات و خطرات محفوظ نگاه دارد. قلب، ریاست وجود انسان را بر عهده داشته و سایر ابعاد وجود او تحت تأثیر قلب هستند. اگر قلب فرد از سلامت و عافیت برخوردار باشد، سلامتی تمام وجود او را دربرگرفته و هیچ آفتی از قبیل خودبرتربینی، غرور، ریا، خود کم‌بینی و… او را گرفتار نخواهد کرد.
توجه به عظمت الهی، چگونه موجب سلامت روان می‌شود؟
قلب سالم با ادراک عظمت الهی به خضوع وخشوع می‌رسد؛ به همین دلیل از ادعا و ارتکاب معصیت پرهیز نموده، دنیای قلیل به چشم او نیامده و قدرت‌های ظاهری موجب نگرانی و ترس او نمی‌شود.
بنابراین یکی از راه‌های رسیدن به سلامت روان توجه به عظمت الهی است.
درک عظمت الهی به معنای درک گستردگی اوصاف و توجهات الهی می‌باشد. به عبارت دیگر، فرد با مشاهده گستردگی رحمت، کرامت، قدرت و دیگر اوصاف الهی، از آفات اخلاقی و آسیب‌های رفتاری در امان است.
عبارت «فی عظمتک» نشان می‌دهد که گویا قلب فرد در ادراک عظمت الهی، ذوب شده و فرورفته است.
در گذشته بیان شد یکی از شاخصه‌های سلامت روان، شناسایی، باور و استفاده از توانمندی‌های خویش می‌باشد؛ در این قسمت، از فرمایش حضرت برداشت می‌شود که هر فرد توانایی درک و شهود عظمت الهی را دارد بنابراین درک عظمت الهی و تعظیم در برابر آن علامت سلامت روان است.
توجه هر بیشتر به عظمت الهی، موجب افزایش سلامت روان می‌شود؛ چرا که فرد به خودی خود از آفات و آسیب‌ها فاصله می‌گیرد.
پس اگر فردی خود را دارای عظمت استقلالی دانسته و یا در مقابل سایر مخلوقات تعظیم داشته باشد؛ از سلامت روان بی‌بهره است.
ناگفته نماند که خداوند به مؤمنین عزت خاص بخشیده[2] و بنی‌آدم را اکرام نموده است[3]؛ بر این اساس اگر فردی دارای عظمت و کرامت باشد بایستی آن را تنها از جانب خداوند و تفضل او بداند.
راه شناخت عظمت الهی
در دعای جوشن‌کبیر می‌خوانیم:
«یا مَنْ فِی السَّمَاءِ عَظَمَتُه»[4]
«ای خدایی که عظمت او در آسمان است»
جلوه عظمت خدای سبحان در آسمان است. بنابراین با درک عظمت الهی، قلب انسان پذیرای امری فراتر از آسمان می‌شود. عظمت الهی بر کل عالم سایه افکنده و اگر فردی غافل از آن باشد قطعا از سلامت روان بی‌بهره است.
شکرگزاری؛ نتیجه توجه به عظمت الهی
در ادامه دعا، حضرت از خداوند درخواست می‌نمایند که در زمان فراغت، توفیق شکر نعمات الهی به ایشان داده شود. با توجه به عبارت قبل، اولین اثر توجه به عظمت الهی، شاکر شدن فرد است. شکر، مولود مشاهده عظمت خداست. بر همین اساس، در روز عاشورا، با وجود آن که اتفاقات بسیار دلخراش و ناگوار به وقوع پیوست؛ لکن حضرت زینب سلام‌الله‌علیها در توصیف این واقعه فرمودند:
«مَا رَأَیتُ إِلَّا جَمِیلا»[5]
«چیزی جز زیبایی ندیدم!»
ناشکری، نتیجه غفلت از عظمت الهی و توجه به امور نازیبا و کاستی‌هاست.
برخورداری از بهداشت روان موجب می‌شود که فرد ولو در شرایط نامناسب قرار داشته باشد؛ لکن با مشاهده عظمت الهی همچنان تمرکز بر زیبایی‌ها داشته و همین امر او را به سوی شکرگزاری سوق می‌دهد و در نهایت همیشه زندگی برای او لذت‌بخش خواهد بود.
تاریخ جلسه: 98/7/29 ـ جلسه 3
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] صحیفه سجادیه، دعای 5
[2] سوره مبارکه منافقون، آیه 8 : «وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنین»
[3] سوره مبارکه اسراء، آیه70: «وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَنی آدَم»
[4] مفاتیح الجنان، دعای جوشن کبیر
[5] بحارالانوار، ج45، ص116
