مقدمه
به لطف حضرت حق در طول این مدت با بعضی از مهارت ها از نگاه قرآن و عترت آشنا شدیم توانمندی‌هایی که در زندگی ما لازم است و عامل بسیاری از موفقیت‌های ما است. در یک نگاه کلان به بحث مهارت ها می‌گوییم این مهارت‌ها همان است که مطلوب دین برای همه است، دین متدینین را توانا پرورش می‌دهد و مهارت، توانمندی‌های مختلفی است که فرد باید داشته باشد، بنابراین لازمه تدین مهارت در امور مختلف است، و اگر میزان مهارت ما در اموری که نیازمند مهارت است کم باشد به همان میزان از دیانت ما نیز کاسته شده است.
مهارت اظهار محبت
اظهار محبت در اسلام امری است که در شرایط مختلف به آن توصیه شده است، به عنوان مثال دین به ما می‌آموزد در برخورد با افراد سلام کنید، در مصیبت‌ها به مصیبت دیده تسلیت بگویید. اهمیت این امر در دین به قدری است که اجر تسلیت گوینده همانند اجر مصیبت دیده است.
پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرمایند:
«مَنْ عَزَّى مُصَاباً كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِهِ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أَجْرِ الْمُصَابِ شَيْئا »[1]
«کسی که مصیبت‌زده‌ای را تعزیه گوید از برای اوست همانند اجر مصیبت‌زده بدون اینکه از اجر مصیبت‌زده چیزی کاسته شود.»
اظهار محبت جایگاهی برای نمایش اعانت
امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
«إِذَا نَبَتَ الْوُدُّ وَجَبَ التَّرَافُدُ وَ التَّعَاضُد»[2]
«زمانیکه محبت ظهور می‌یابد کمک کردن و توجه به یکدیگر (اهمیت دادن به خواسته‌های یکدیگر) واجب می‌شود.»
سیاست ثانویه
سیاست اولیه اظهار محبت است و اگر این سیاست را اجرا نمی‌کنیم باید در مواضعی باشد که دین به ما آموخته؛ به عنوان مثال در روایت توصیه شده اگر کسی اظهار محبتی نسبت به ما نداشت به او نیز ابراز محبت نکنیم تا این امر، عادی جلوه نکند و تبدیل به عادتی یک جانبه نشود و فرد مقابل اظهار محبت را بیاموزد و بداند اگر مانند روال سابق عمل نمی‌کنیم و نسبت به او اظهار محبت نمی‌کنیم و رفتاری همانند او داریم بازتابی از رفتارش را به خودش نشان دادیم تا با این کار روشی که در پیش گرفته را تغییر دهد و او نیز ابراز محبت را بیاموزد.
محبت به جا
امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
«لَا تَبْذُلَنَّ وُدَّكَ إِذَا لَمْ تَجِدْ مَوْضِعا»[3]
«زمانیکه برای محبتت جایگاهی نمی‌بینی آن را به کار نبر.»
چاپلوسی امری غیر از اظهار محبت است
در جامعه ما اظهار محبت به قدری کم رنگ است که اگر کسی اظهار محبت کند به چاپلوسی مشهور می‌شود در حالیکه دین توصیه به سرعت در خیرات می‌کند و یکی از خیرات اظهار محبت به یکدیگر است.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
«خَيْرُ إِخْوَانِكَ مَنْ سَارَعَ إِلَى الْخَيْرِ وَ جَذَبَكَ إِلَيْه»[4]
«بهترین دوستت کسی است که سرعت در خیرات داشته باشد و تو را به خیر جذب کند.»
این فرد به قدری انجام خیر را آسان جلوه می‌دهد و خیر را زیبا نشان می‌دهد که در ما نیز ایجاد انگیزه می‌کند.
اهمیت اظهار محبت
اهمیت اظهار محبت به قدری است که در روایات آمده همدلی و خوش زبانی سبب افزایش روزی (اعم از مادی و معنوی) می‌شود.
قرآن کریم در بیان راهکار افزایش روزی توصیه به انفاق از موجودی می‌کند و در سوره مبارکه طلاق،آیه 7 می‌فرماید:
«وَ مَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ …»
این فرد ممکن است از مال کمی بهره ببرد اما به یقین سرمایه‌هایی مانند خوش زبانی و همدلی دارد و می‌تواند با مصرف آن اسباب افزایش روزی‌اش را مهیا کند.
درک یکدیگر
مهارت اظهار محبت و همدلی در حقیقت درک طرف مقابل است که در مصادیق مختلف نوع آن متفاوت است؛ به عنوان مثال در ارتباط با کسی که عزیزی را از دست داده دین توصیه به حضور پیاپی بر سفره مصیبت دیده نمی‌کند بلکه توصیه می‌کند تا سه روز به منزل او طعام فرستاده شود. در حقیقت این کار نوعی همدلی است تا کسی که گرفتار مصیبت شده و عزیزش را از دست داده به از دست دادن مال هم مبتلا نشود.
دوام همدلی ضامن قوت
مهارت هم دلی و اظهار محبت باید استمرار داشته باشد.
روایت می فرماید:
«كَافِلُ دَوَامِ الْغِنَى وَ الْإِمْكَانِ إِتْبَاعُ الْإِحْسَانِ »[5]
«ضامن دوام توانمندی و توانایی، احسان کردن پیاپی به مردم است.»
احسان می‌تواند با جان، مال، زبان و… باشد به میزانی که الطاف تداوم و استمرار بیشتری داشته باشد فرد از قوت بیشتری برخوردار می‌شود. یکی از مصادیق احسان همدلی با دیگران است که گاه با درک کردن دیگران و گاه با همراهی با آنان محقق می‌شود و توان آنان را افزایش می‌دهد. قدرت ما باید به قدری زیاد باشد که با همدلی با افراد قدرت و توان آنان را هم اضافه کنیم.
مصداقی از بِرّ و تقوا
همدلی مصداقی از تعاون بر بِرّ و تقوی است که در قرآن به آن توصیه شده و آمده:
«تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى»[6]
احسان نابجا
امیرالمؤمنین علیه‌السلام در نامه 31 نهج‌البلاغه به فرزندشان امام حسن علیه‌السلام توصیه می‌کنند از اینکه احسانت را در غیر موضع خود مصرف کنی بپرهیز.
گاهی اوقات احسان ما برای دیگران عادی می‌شود و تبدیل به وظیفه می‌گردد، گاه ممکن است احسان در طرف مقابل ایجاد ذلت و حقارت کند مانند زمانی که احسان به کسی می‌شود که فقط دریافت کننده آن است و خود، احسان نمی‌کند. این موارد مصادیقی از احسان نابجاست.
همدلی در بهشت و جهنم
در بهشت احسان افراد به یکدیگر متقابل است، چنین نیست که یک نفر تنها دریافت کننده احسان باشد و احسانی به طرف مقابل نداشته باشد.
خدای سبحان در سوره مبارکه طور، آیه23 می‌فرماید:
«يَتَنازَعُونَ فيها كَأْساً »
(یتنازعون باب تفاعل است و از ان دو طرفه بودن برداشت می شود)
در جهنم هیچ نوع احساس همدلی وجود ندارد، جهنم مکان تنگی است که ساکنانش با یکدیگر نزاع می‌کنند. اگر از مهارت همدلی برخوردار نباشیم جهنمی را برای خود و دیگران ایجاد کرده‌ایم.
تاریخ جلسه: 98/5/13 ـ جلسه 6
«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»
[1] کافی، ج3، ص205
[2] تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص414
[3] تصنیف غررالحکم و درر الکلم، ص425
[4] عیون الحکم، ص329
[5] غرر الحکم و دررالکلم، ص 539
[6] سوره مبارکه مائده، آیه 2
