«هَیهَاتَ مِنَّا الذِّلَّة»
اموری که موجب ذلت و عزت می شود چیست ؟
دریافت فیض الهی، عامل عزت
سوره مبارکه بقره، آیه 37
«فَتَلَقَّى آدَمُ مِن رَّبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ »
«سپس آدم از پروردگارش كلماتى را دريافت نمود و [خدا] بر او ببخشود آرى او[ست كه] توبهپذير مهربان است »
- فیض الهی علی الدوام در حال بارش است، به میزانی که خود را در معرض آن قرار دهیم عزیز می‌شویم و به میزانی که امتناع از پذیرش کنیم ذلیل.
مرحوم علامه طباطبایی می‌فرمایند خدای سبحان رحمت خاص ندارد بلکه رحمت خداوند عمومی است و اگر بعضی رحمت را رد می‌کنند مشکل از خودشان است.
- رمز آدمیت قبول خیرات و کمالات است. اگر کمالاتی که به ما عرضه می‌شود را تحسین می‌کنیم ولی آن را قبول نمی‌کنیم از آدمیت فاصله گرفته‌ایم.
- امیرالمؤمنین علیه‌السلام در خطبه چهل و یک نهج البلاغه می‌فرمایند وفا و صدق همزاد یکدیگر هستند، هرکس کامل به وظیفه‌اش عمل نمی‌کند صادق نیست بلکه کاذب و خائن است و به تبع گرفتار ذلت می‌شود.
خودفراموشی، عامل ذلت
سوره مبارکه بقره، آیه44
«أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَكُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ »
«آيا مردم را به نيكى فرمان مىدهيد و خود را فراموش مىكنيد با اينكه شما كتاب [خدا] را مىخوانيد آيا [هيچ] نمىانديشيد »
- یکی از عوامل ذلت خود فراموشی است، اینکه انسان فراموش کند چه کسی است، از کجا و برای چه آمده و به کجا باید برود. به میزانی که انسان به این امر توجه کند ارزان فروشی ندارد و وقت مال توان جان و … خود را به احسن وجه مصرف می‌کند.
- مخاطب آیه کسانی هستند که به دیگران توصیه خیرات و حسنات را می‌کنند اما خود را فراموش می‌کنند و اجرای خیرات را ندارند.
- فردی نزد مولوی رفت گفت فلان چیزی که قبلاً به یاد داشتم را فراموش کردم، مولوی گفت مهم این است که خود را فراموش نکنی.
- همه بندگان خلیفه‌زاده هستند زیرا خداوند حضرت آدم را خلیفه خود قرار داد و آنان فرزند همان آدمند.
- خودفراموشی امری عادی نیست بلکه عقوبتی الهی است. قرآن می‌فرماید کسانی‌که خدا را فراموش کردند خداوند نیز آنان را فراموش می کند«نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُم»[1]
- خداوند به ما اجازه درخواست خیرات را داده اما بابت تأخیر در نیل آن نباید چون و چرا و اعتراضی داشت.
- قرآن نفرمود «أتأمُرون النَّاس بالخیر» بلکه فرمود« أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ »، «برّ» فقط خیر نیست بلکه خیرات گسترده و بسیار وسیع است، برخی تفاسیر در ذیل آیه می‌گویند بعضی افراد به دیگران توصیه می‌کنند خیراتشان بسیار وسیع باشد اما خود را فراموش می‌کنند و به خیرات محدود قناعت می‌کنند. این افراد نزد خداوند ذلیل هستند، قرآن به آنان می‌گوید آیا تعقل ندارید؟!
ذکر الطاف الهی ، عامل عزت
سوره مبارکه بقره، آیه47
«يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُواْ نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ»
«اى فرزندان اسرائيل از نعمتهايم كه بر شما ارزانى داشتم و [از] اينكه من شما را بر جهانيان برترى دادم ياد كنيد »
- یکی از عوامل عزت ذکر الطاف و امتیازات الهی به خود است، از زبان حضرت اباعبدالله علیه‌السلام در دعای عرفه می خوانیم:
«يَا مَنْ أَيَادِيهِ عِنْدِي لَا تُحْصَى … يَا مَنْ هَدَانِي بِالْإِيمَانِ قَبْلَ أَنْ أَعْرِفَ شُكْرَ الِامْتِنَان»
- به میزانی که نعمات الهی به خود را یادآور شویم از عزت بهره‌مند می شویم و از نفوذ شیطان به دور می مانیم.
اعتماد بر غیرخدا، عامل ذلت
سوره مبارکه بقره، آیه51
«وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ »
« وآنگاه كه با موسى چهل شب قرار گذاشتيم آنگاه در غياب وى شما گوساله را [به پرستش] گرفتيد در حالى كه ستمكار بوديد »
- یکی از عوامل ذلت گوساله پرستی و اعتماد بر غیر خداست، فردی بر مال تکیه می‌کند و دیگری بر مقام و مدرک و فرزند و… و با این اعتماد گرفتار سلطه شیطان می شود.
تاریخ جلسه: 97/6/22 ـ جلسه 4
«برگرفته از کلام استاد زهره بروجردی»
[1] سوره مبارکه حشر، آیه19
